W ślad za brzmieniem art. 71 §1 kodeksu postępowania karnego za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Podejrzany jest stroną postępowania przygotowawczego, co oznacza, iż dysponuje wiązką uprawnień w toczącym się procesie celem urzeczywistnienia zasad procedury karnej, w tym prawa do obrony.
Ustawodawca nakłada na podejrzanego również szereg obowiązków celem zapewnienia prawidłowego toku postępowania, tak aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. Wszak podkreślić należy, iż podejrzany nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Podejrzanego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
W myśl art. 176 § 1 k.p.k. w postępowaniu przygotowawczym podejrzanemu należy, na żądanie jego lub jego obrońcy, umożliwić w toku przesłuchania złożenie wyjaśnień na piśmie. Przedmiotowy wniosek nie wymaga uzasadnienia. Organ procesowy nie może z urzędu (bez wyraźnego żądania podejrzanego) zadecydować o takiej formie złożenia przez niego wyjaśnień, bowiem tylko do podejrzanego lub jego obrońcy należy wybór formy złożenia wyjaśnień. Podejrzany może złożyć wyjaśnienia na piśmie verba legis „w toku przesłuchania”, co oznacza, że winny być one sporządzone w trakcie ustnego przesłuchania. Wyjaśnienia składane przez podejrzanego w formie pisemnej nie mają samoistnego bytu, ale stanowią załącznik do protokołu przesłuchania podejrzanego (art. 176 § 4 k.p.k.), wyjaśnienia te mają charakter komplementarny, co oznacza, iż nie jest możliwe złożenie pisemnych wyjaśnień bez sporządzenia protokołu przesłuchania.
Jednakże przed pierwszym przesłuchaniem podejrzany otrzymuje na piśmie pouczenie o przysługujących mu uprawnieniach i obowiązkach.
Podejrzanemu w postępowaniu karnym przysługują wymienione poniżej uprawnienia:
- Prawo do składania wyjaśnień, także na piśmie, prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, bez konieczności podania przyczyn odmowy (art. 175 § 1, art. 176 § 1 k.p.k.).
- Prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy. Jeżeli podejrzany wykaże, że nie stać go na obrońcę, sąd może wyznaczyć obrońcę z urzędu (art. 78 § 1 k.p.k.). Nie można mieć więcej niż trzech obrońców jednocześnie (art. 77 k.p.k.),
- Na żądanie podejrzanego przy jego przesłuchaniu może być obecny obrońca (art. 301 k.p.k.).
- Jeżeli podejrzany nie włada wystarczająco językiem polskim przysługuje mu prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, także przy kontaktach z obrońcą
(art. 72 § 1 k.p.k.). - Prawo do informacji o treści zarzutów, ich uzupełnieniu i zmianach oraz kwalifikacji prawnej zarzucanego przestępstwa (art. 313 § 1, art. 314, art. 325a § 2 i art. 325g § 2 k.p.k.).
- Prawo do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa np. o przesłuchanie świadka, uzyskanie dokumentu, dopuszczenie opinii biegłego (art. 315 § 1 k.p.k.).
- Prawo dostępu do akt sprawy, do sporządzania odpisów i kopii. Można odmówić dostępu do akt ze względu na ważny interes państwa lub dobro postępowania (art. 156 § 5 k.p.k.).
- Prawo do zapoznania się z materiałami śledztwa lub dochodzenia przed jego zakończeniem. W trakcie tych czynności podejrzanemu może towarzyszyć obrońca (art. 321 § 1 i 3, art. 325a § 2 k.p.k.).
- Prawo do złożenia wniosku o skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego w celu pogodzenia się z pokrzywdzonym (art. 23a k.p.k.). Pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji są brane pod uwagę przez sąd przy wymiarze kary (art. 53 § 3 k.k.)
Podejrzany nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść, jest jednak obowiązany poddać się:
1) oględzinom ciała i badaniom niepołączonym z naruszeniem ciała, pobraniu odcisków palców, fotografowaniu oraz okazaniu innym osobom (art. 74 § 2 pkt 1 k.p.k.),
2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że nie zagraża to zdrowiu, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest niezbędne (zwłaszcza pobranie krwi, włosów lub wydzielin organizmu, np. śliny); badania powinny być przeprowadzone przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia (art. 74 § 2 pkt 2 k.p.k.),
3) pobraniu przez policjanta wymazu ze śluzówki policzków, o ile jest to konieczne i nie zagraża zdrowiu (art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k.),
Niespełnienie tych obowiązków może prowadzić do zatrzymania i przymusowego doprowadzenia podejrzanego, jak również skutkować zastosowaniem wobec niego w niezbędnym zakresie siły fizycznej lub środków technicznych służących obezwładnieniu.
Podejrzany w toku postępowania przygotowawczego obowiązany jest również:
1) zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca pobytu trwającego dłużej niż 7 dni i stawiać się na każde wezwanie; w wypadku niestawiennictwa podejrzany może być zatrzymany i sprowadzony przymusowo (art. 75 § 1 i 2 k.p.k.),
2) wskazać adres, na który kierowana będzie korespondencja; w przeciwnym wypadku czynność lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecność podejrzanego; niewskazanie adresu może również uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów (art. 133 § 2 k.p.k.),
3) wskazać adres dla doręczeń w kraju, kiedy przebywa za granicą; w przeciwnym wypadku pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju zostanie uznane za skutecznie doręczone, a czynność lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecność podejrzanego; niewskazanie adresu może również uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów (art. 138 k.p.k.),
4) podać nowy adres w wypadku zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu; w przeciwnym wypadku pismo wysłane na dotychczasowy adres zostanie uznane za skutecznie doręczone, a czynność lub rozprawa zostanie przeprowadzona pod nieobecność podejrzanego; niewskazanie adresu może również uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów (art. 139 k.p.k.),
Podejrzany z chwilą wniesienia do sądu aktu oskarżenia albo wniosku o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar, albo wniosku o warunkowe umorzenie postępowania staje się oskarżonym.
Zainteresuje Cię również: