Unieważnienie małżeństwa kościelnego – zwane potocznie „rozwodem kościelnym” oznacza stwierdzenie, iż małżeństwo nie zostało zawarte. Procedura przed sądem kościelnym ma na celu wykazanie, że dane małżeństwo zostało nieważnie zawarte od samego początku. Mówiąc prościej, proces polega na wykazaniu, iż związek małżeński w ogóle nie zaistniał. W procesie kościelnym istotnym jest wykazanie niezdolności do małżeństwa lub innych wad oświadczenia woli występujących jeszcze przed wstąpieniem w związek małżeński. Skargę powodową zainteresowany małżonek składa we właściwym sądzie kościelnym opisując historię i przebieg małżeństwa załączając do niej świadectwo ślubu kościelnego, świadectwa chrztu stron, o ile są wymagane, kopię sądowego orzeczenia w przedmiocie rozwodu oraz materiał dowodowy.
Unieważnienie małżeństwa przed sądem z przyczyn określonych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym nie przesądza jednocześnie o bycie prawnym małżeństwa wyznaniowego zawartego przed duchownym danego wyznania. Ponadto orzeczenie rozwodu według przepisów k.r.o. nie przesądza rzecz jasna o zasadności unieważnienia małżeństwa wyznaniowego.
Różnice między rozwodem a unieważnieniem
Między rozwodem w procesie cywilnym a kościelnym unieważnieniem małżeństwa istnieje zasadnicza różnica. W przypadku rozwodu sąd bierze pod uwagę okoliczności mające miejsce w trakcie trwania małżeństwa, zaś w sprawach o unieważnienie ważne jest to, co się działo w okresie znajomości stron przed ślubem.
Do najczęstszych przyczyn unieważnienia małżeństwa kościelnego należy zaliczyć m.in.: wyznawanie innej religii, wiek, święcenia kapłańskie, powinowactwo, impotencję, chorobę psychiczną, alkoholizm, uzależnienie od rodziny (brak odcięcia pępowiny), niewierność.
Jednak najczęstszą przyczyną unieważnienia małżeństwa jest psychiczna niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich. Należy przez to rozumieć małżeństwa, w których decyzja o ślubie była podyktowana dla przykładu przedwczesną ciążą. Są to również małżeństwa, gdzie występują nałogi oraz takie w których jeden z małżonków dopuścił się niewierności.
Wśród innych znaczących powodów unieważnienia małżeństwa kościelnego można wyróżnić silne psychiczne uzależnienie od matki, nieporozumienia na tle finansowym, brak zainteresowania rodziną i domem. Bardziej oczywiste to niechęć do posiadania dzieci, alkoholizm, inne nałogi, a także choroba psychiczna.
Małżeństwo może zostać nieważnie zawarte z powodu zaistnienia przeszkody zrywającej kanony przepisów Kodeksu Kanonicznego:
-
- wiek młodociany (14 lat dla kobiety i 16 dla mężczyzny),
- niezdolność płciowa (impotencja),
- istniejący węzeł małżeński ( małżeństwo z inną osobą),
- różność religii (ślub z osobą nieochrzczoną),
- święcenia,
- śluby lub profesja zakonna,
- uprowadzenie,
- przeszkoda występku (małżonkobójstwa),
- pokrewieństwo (w linii prostej i do 4 stopnia linii bocznej),
- powinowactwo (w linii prostej),
- przyzwoitości publicznej,
- pokrewieństwa prawnego (powstałego z adopcji).
- brak minimum małżeńskiego poznania
- pozbawienie używania rozumu,
- poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich,
- niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej,
- podstęp przy zawieraniu małżeństwa ( umyślne wprowadzenie w błąd),
- symulacja,
- wykluczenie któregoś z istotnych przymiotów lub elementów małżeństwa (jedność, nierozerwalność ,zrodzenie i wychowanie potomstwa),
- zawieranie małżeństwa pod warunkiem,
- przymus i bojaźń
Przyczyną nieważności małżeństwa mogą być też braki dotyczące formy kanonicznej, a więc sposobu zawierania małżeństwa. Dotyczy w szczególności kapłana asystującego przy zawieraniu małżeństwa (posiadanie przez niego odpowiedniego upoważnienia), oraz zobowiązanie do zawierania małżeństwa przez katolików według formy kanonicznej.
Koszty
W sądach kościelnych koszty sądowe pokrywa strona powodowa – wnosząca sprawę do sądu. Przepisy w sprawie kosztów sądowych ustala biskup diecezjalny kierujący trybunałem. Wysokość opłat wymaganych w sądzie kształtuje się w zależności od diecezji. Obecnie od ok. 1200 do 5000 zł w pierwszej instancji i ok. 1000 zł w drugiej. Jeżeli zdarzy się, że ktoś nie ma środków materialnych, aby prowadzić sprawę, może się odwołać od otrzymanego wezwania do ich zapłacenia do sędziego, który może zmienić ustaloną kwotę: może ją obniżyć lub zupełnie zwolnić stronę z wszelkich kosztów sądowych. Aby tak się stało, strona powinna złożyć w sądzie stosowne pismo, w którym potwierdza brak środków materialnych.
Czas trwania procesu
Zgodnie z prawem kanonicznym długość procesu w I instancji nie powinna przekraczać 12 miesięcy, a w II instancji – 6 miesięcy. Półtora roku przewidziane na wydanie prawomocnego wyroku rzadko kiedy ma miejsce w praktyce. Z reguły procedura ta trwa 2 – 3 lata z uwagi na skomplikowane postępowanie dowodowe, liczbę przesłuchiwanych świadków, lub gdy jeden z małżonków utrudnia toczące się postępowanie.
Przeczytaj również: