Testament to rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci stanowiące wyrażenie ostatniej woli spadkodawcy. Jeśli nie zdecydujemy się na pozostawienie testamentu, wówczas dziedziczenie odbywa się według przepisów ustawy. Warto dokonać należytej staranności, tak aby zapis ostatniej woli był ważny w świetle prawa.
Testament winien zostać sporządzony samodzielnie przez osobę dysponującą pełną zdolnością do czynności prawnych i może zwierać rozrządzenie tylko jednego spadkodawcy. Nie może zostać sporządzony przez pełnomocnika. W każdej chwili spadkodawca może odwołać zarówno cały testament jak i jego poszczególne postanowienia. W jaki sposób? Otóż, odwołanie testamentu może nastąpić poprzez sporządzenie nowego testamentu, bądź zniszczenie go w zamiarze odwołania lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, iż spadkodawca dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Jeżeli spadkodawca sporządził kilka testamentów, bez zaznaczenia odwołania poprzednich, wówczas odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzednich testamentów, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu – art. 946 k.c.
Co do zasady możemy wyróżnić dwie grupy testamentów, a mianowicie testamenty zwykłe i szczególne. Sporządzenie testamentu w formie szczególnej warunkowane jest wystąpieniem konkretnych okoliczności przewidzianych w ustawie kodeks cywilny. W przypadku formy zwykłej testator może dowolnie wybrać jedną z trzech wskazanych ustawowo form.
Formy testamentu zwykłego
Testament własnoręczny
Jest to najprostsza forma testamentu. Można go sporządzić od ręki w każdej chwili, bez wychodzenia z domu. Wystarczy, iż spadkodawca napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Podpis powinien być również odręczny – nie musi być czytelny, jednak powinien pozwolić na stwierdzenie czy dane oświadczenie złożyła właściwa osoba. Brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu, o ile nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Dlatego mimo wszystko w testamencie warto zamieścić datę. Co istotne, testament napisany za pomocą komputera lub podyktowany osobie trzeciej i jedynie podpisany przez spadkodawcę nie będzie ważny!
Testament w formie aktu notarialnego
Testament notarialny charakteryzuje się wysokim formalizmem oraz skomplikowaniem. Jeżeli testament został sporządzony w formie aktu notarialnego, podważenie go jest stosunkowo trudne. Niewątpliwym atutem tego rodzaju aktu jest moc dowodowa, jaką posiada w postępowaniu dowodowym prowadzonym przez sąd. Akt notarialny ma bowiem moc dokumentu urzędowego.
Testament allograficzny
Testament allograficzny to testament sporządzony w obecności dwóch świadków i osoby urzędowej – tzn. sporządzony przed wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta,), starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w tej formie.
Formy testamentu szczególnego
Testament ustny
Jeżeli istnieje obawa rychlej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej 3 świadków. Treść testamentu ustnego winna być stwierdzona w ciągu 1 roku od jego złożenia w ten sposób, iż jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy z podaniem daty, miejsca oświadczenia spadkodawcy oraz sporządzenia oświadczenia, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Testament podróżny
Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
Testament Wojskowy
Szczególną formę testamentów wojskowych określi rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości. Testamenty wojskowe mogą sporządzać żołnierze Sił Zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową, pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych, osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym.
Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.