Instytucja zaręczyn ma bardzo długą tradycję. W prawie rzymskim stanowiły one ofertę i przyrzeczenie przyszłego małżeństwa – ich zerwanie wiązało się z zapłatą kary pieniężnej. Obecnie instytucja zaręczyn nie jest uregulowana w polskim prawodawstwie. Przyrzeczenie zawarcia małżeństwa w umowie, choć jest możliwe na zasadach ogólnych, nie spowoduje żadnych skutków w sferze prawa rodzinnego. Nie jest zatem możliwa przymusowa realizacja takiego zobowiązania, co wynika z zasady pełnej swobody małżeństwa. Z tej samej przyczyny nie jest możliwe żądanie odszkodowania z tytułu niedojścia małżeństwa do skutku.
Jednakże lekkomyślne spowodowanie kosztów niedoszłego do skutku przyjęcia weselnego, może stanowić podstawę roszczenia odszkodowawczego względem osoby, z winy której nie doszło do zawarcia małżeństwa.
SN z dnia 15 lipca 1953 r. II C 687/53
Lekkomyślne spowodowanie kosztów niedoszłego ostatecznie do skutku przyjęcia weselnego stanowi podstawę do żądania stosownego odszkodowania od osoby zrywającej przyrzeczenie małżeństwa.
Zgodnie z art. 415 k.c. kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Przepis ten znajduje pełne zastosowanie także w stosunkach między przyszłymi małżonkami. Ustalone w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym zasady określające instytucję małżeństwa wyłączają możliwość traktowania małżeństwa z punktu widzenia ” finansowego”, zwłaszcza zaś nie dopuszczają stosowania jakiejkolwiek presji w celu spowodowania zawarcia małżeństwa, tym bardziej zaś presji wywieranej groźbą ujemnych skutków finansowych dla osoby zrywającej przyrzeczenie zawarcia małżeństwa. Jeśli jednak okoliczności towarzyszące zerwaniu przyrzeczenie wskazywały, czy to na rozmyślne, czy to na lekkomyślne działanie osoby zrywającej przyrzeczenie i gdyby skutkiem takiego działania powstała dla drugiej strony szkoda majątkowa, żadne konkretne przepisy prawne nie stoją na przeszkodzie zastosowaniu w takim przypadku ogólnych przepisów o odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Lekkomyślne spowodowanie kosztów niedoszłego ostatecznie do skutku przyjęcia weselnego może stanowić podstawę do żądania stosownego odszkodowania. Oczywiście postępowanie osoby zrywającej przyrzeczenie małżeństwa musi w takim razie nosić znamiona ” winy” w rozumieniu art. 415 k.c. i musi stać w związku przyczynowym z wyrządzoną szkodą. Wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym wymaga wykazania przez powoda istnienia wszystkich przesłanek odpowiedzialności strony pozwanej.
Konkludując zerwane zaręczyny wywołują możliwość dochodzenia odszkodowania za szkodę, która polega na poczynieniu wydatków związanych z przygotowaniami do zawarcia małżeństwa. Ponadto po ich zerwaniu powstaje roszczenie o tzw. bezpodstawne wzbogacenie, które dotyczy wszystkich kosztownych podarków. Nie można tracić z pola widzenia roszczenia o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę powstałą w wyniku zerwania zaręczyn.