Wizerunek to dostrzegalne, fizyczne cechy człowieka, tworzące jego wygląd i pozwalające na identyfikację danej osoby. Na gruncie art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przyjmuje się, że wizerunek to wytwór niematerialny, który za pomocą środków plastycznych przedstawia rozpoznawalną podobiznę danej osoby.
Wizerunek, jako odrębne dobro osobiste, wymieniony został w art. 23 kodeksu cywilnego, a gwarancje jego ochrony znalazły się także w ustawie o prawie autorskich i prawach pokrewnych. Dobrem chronionym jest w tym przypadku autonomia każdej osoby w zakresie swobodnego rozstrzygania, czy i w jakich okolicznościach jej wizerunek może być publicznie rozpowszechniony. Wkroczenie w sferę tej autonomii i rozpowszechnianie wizerunku bez zgody uprawnionego stanowi o naruszeniu tego dobra.
Ochrona prawa do wizerunku ma charakter autonomiczny w tym sensie, że jest niezależna od naruszenia czci, prywatności czy innych dóbr osobistych. Zakazane jest więc rozpowszechnianie cudzego wizerunku także wtedy, gdy nie prowadzi do ingerencji w prywatność czy dobre imię osoby przedstawionej.
Zgoda na rozpowszechnianie wizerunku
Rozpowszechnianie wizerunku ma miejsce w sytuacji, gdy zaistnieje możliwość zapoznania się z wizerunkiem bliżej nieokreślonemu z góry, nie zamkniętemu kręgowi osób. Zgoda osoby na publikowanie wizerunku może być wyrażona w dowolnej formie, jednakże zgoda ta musi być niewątpliwa zarówno co do warunków jak i płaszczyzn dopuszczalnego wykorzystania (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 kwietnia 2000 r., I ACa 1455/99, OSA 2001/5/27). Zgody na publikację wizerunku nie domniemywa się, nie może ona mieć charakteru ogólnego ani abstrakcyjnego. Choć ustawodawca nie wymaga zachowania szczególnej formy na udzielenie zgody, to jednak oświadczenie w tym zakresie musi mieć charakter niewątpliwego. W procesie o ochronę dóbr osobistych pozwany ma obowiązek wykazać, że jego działanie nie było bezprawne, a w sprawie o ochronę wizerunku wykazać, iż uzyskał zgodę uprawnionego (poszkodowanego) na rozpowszechnianie jego wizerunku w oznaczonych warunkach. Bezprawność działania zgodnie z art. 81 ust. 1 Prawa autorskiego wyłącza zgoda uprawnionego. Istnienia zgody uprawnionego ani jej zakresu nie domniemywa się. Pozwany ma obowiązek wykazać, że uzyskał zgodę uprawnionego na rozpowszechnianie jego wizerunku w oznaczonych warunkach.
Cofnięcie zgody
Co do zasady możliwe jest odwołanie zgody na rozpowszechnianie wizerunku. Odwołalność zgody wiąże się również z RODO. Jeżeli przetwarzamy dane osobowe osób fizycznych to na nas, jako administratorach danych osobowych, ciąży tzw. obowiązek informacyjny. Wśród informacji, które jesteśmy zobowiązani podać, jest właśnie ta o odwołalności zgody na przetwarzanie danych osobowych. Przyjmuje się, że wizerunek to dana osobowa – choć temat ten jest przedmiotem wielu dyskusji.
Nie w każdym przypadku zgoda na rozpowszechnianie wizerunku jest wymagana
Artykuł 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, iż
1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
W przypadku gdy osoba portretowana otrzymała wynagrodzenie z tytułu utrwalenia wizerunku, domniemywa się, że udzieliła ona również zgody na jego rozpowszechnienie. Sytuacja ta dotyczy pracy modeli, fotomodeli, lecz nie znajduje zastosowania przy wykonywaniu zdjęć pracownikom firmy, których wizerunki są następnie wykorzystywane przez tę firmę dla celów marketingowych.
Przewidziany w art. 81 ust. 2 pkt 1 u.p.a.p.p. wyjątek pozwalający na wykorzystanie wizerunku osoby powszechnie znanej bez jej zgody nie musi się odnosić do osób znanych w całej Polsce, czy nawet w mniejszym lub większym regionie kraju, wystarczy bowiem, aby dana osoba z racji pełnionych funkcji była znana osobom ze środowiska, w którym się obraca.
Ponadto, osoba decydująca się na udział w publicznym zgromadzeniu nie tyle wyraża w sposób dorozumiany zgodę na upublicznienie jej wizerunku jako szczegółu całości, ale godzi się na to, że wizerunek taki może zostać rozpowszechniony w ramach publikacji całości bez jej zgody, dorozumianej czy nie – to nie ma w tym przypadku znaczenia, ponieważ zgoda taka nie jest wymagana na podstawie regulacji ustawowej.
