Pod pojęciem spadku należy rozumieć prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, z wyłączeniem tych związanych ściśle z jego osobą lub przechodzących na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Przyjęcie spadku nie zawsze poprawia sytuację materialną spadkobiercy. Może wiązać się nie tylko z nabyciem majątku, lecz również dziedziczeniem długów spadkodawcy.
Nabycie spadku w drodze dziedziczenia nie jest obowiązkiem spadkobiercy, lecz zależy od jego woli, spadkobierca może bowiem:
- przyjąć spadek bez ograniczenia (przyjęcie proste)
- przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza
- odrzucić spadek
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkodawca dowiedział się o tytule swego powołania. Przez określenie „dowiedział się o tytule swego powołania” należy rozumieć konkretny stan faktyczny, z którego wynika powołanie spadkobiercy do spadku. W szczególności ma to istotne znaczenie w razie późniejszego odnalezienia testamentu, który w chwili śmierci spadkodawcy nie był znany, albo w razie odrzucenia spadku przez innego spadkobiercę powołanego do spadku w bliższej kolejności, wskutek czego dany spadkobierca dochodzi do spadku. W takim przypadku bieg terminu 6 miesięcy rozpoczyna się od dnia, w którym spadkobierca powziął wiadomość o tych faktach.
Przyjecie proste
Przyjęcie spadku bez ograniczenia (przyjęcie proste) oznacza, iż spadkobierca przyjmuje spadek bez żadnych ograniczeń, w szczególności bez ograniczenia długów spadkowych. Przyjęcie wprost, oznacza że spadkobierca odpowiada za wszystkie długi spadkowe całym swoim majątkiem. W takim przypadku spadkobierca dziedziczy wszystko – zarówno aktywa, czyli dla przykładu mieszkanie i oszczędności, jak również pasywa – niezapłacone rachunki, pożyczki i kredyty. Jeżeli okaże się, że długi przewyższają czynną wartość spadku, wówczas spadkobierca musi spłacić je z własnego majątku.
Przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza
W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Powoduje to ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe do wysokości otrzymanego spadku. Oznacza to zatem, że ewentualne długi będą spłacone tylko do wartości otrzymanego spadku, a spadkobierca nie musi pokrywać ich ze swojego majątku. Co istotne, przy wskazanym sposobie przyjęcia spadku ustawodawca nakłada na spadkobiercę obowiązek sporządzenia wykazu inwentarza. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.
Odrzucenie spadku
Spadkobierca, który odrzucił spadek zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 k.c.) Wówczas przyjmuje się, że spadkobierca nigdy nie nabył spadku oraz że spadek bezpośrednio od chwili jego otwarcia, przypadł tym spadkobiercom, którzy go ostatecznie odziedziczyli. Jest to tak zwana fikcja prawna. W zależności od sytuacji jaka istniała w chwili otwarcia spadku, wskutek działania wskazanej fikcji, może nastąpić również zwiększenie udziałów pozostałych spadkobierców, bądź też powołanie dalszych spadkobierców. Przy dziedziczeniu ustawowym w miejsce spadkobiercy, który spadek odrzucił, mogą być powołani jego zstępni (dzieci, wnuki).
Skutki braku złożenia oświadczenia
Zgodnie z obowiązującym art. 1015 § 2 k.c. brak oświadczenia spadkobiercy w przepisanym 6 miesięcznym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane, ani złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.