LEGITYMOWANIE, KONTROLA OSOBISTA, PRZESZUKANIE
W granicach swoich uprawnień Policja wykonuje czynności operacyjno-rozpoznawcze. Wśród nich możemy wyróżnić uprawnienie do legitymowania obywateli oraz dokonywania kontroli osobistej. Kontrola osobista bywa często błędnie nazywana „przeszukaniem”, które to stanowi czynność procesową uregulowaną w kodeksie postępowania karnego. Legitymacja i kontrola osobista stanowią dwa odrębne instrumenty prawne, a ich stosowanie podyktowane jest zaistnieniem różnych okoliczności.
Czym jest kontrola osobista?
Celem kontroli osobistej jest sprawdzenie zawartości odzieży osoby kontrolowanej oraz przedmiotów, które znajdują się na jej ciele. Chodzi przede wszystkim o odnalezienie rzeczy, które mogą stanowić dowód w sprawie, substancji zabronionych oraz przedmiotów niebezpiecznych takich jak np. nóż czy broń palna.
Przesłanki kontroli osobistej
Niezbędną przesłanką podjęcia kontroli osobistej przez policjantów jest zaistnienie okoliczności uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary – czyli przestępstwa albo wykroczenia. Z racji faktu, iż czynność ta w znacznym stopniu ingeruje w prywatność i dobra osobiste osoby kontrolowanej, nie ma mowy o dowolności lub uznaniowości policji jak w przypadku legitymacji. Przesłanki umożliwiające kontrolę osobistą są jasno zdefiniowane w ustawie.
Kiedy przeprowadzenie kontroli osobistej będzie zasadne? W wypadku podejrzenia popełnienia czynu zabronionego, gdy np. policjant otrzyma zgłoszenie, że ktoś posiada narkotyki w danym miejscu, to uzasadnione w tym przypadku będzie dokonanie kontroli osób znajdujących się w pobliżu miejsca zdarzenia.
Warunki kontroli osobistej
Kontrola osobista powinna być przeprowadzona przez osobę tej samej płci, co osoba kontrolowana. Ta zasada nie obowiązuje, gdy do kontroli musi dojść niezwłocznie – np. gdy osoba ucieka przed policją bądź zachowuje się agresywnie. Co więcej, kontrola osobista powinna być też przeprowadzona w miejscu ustronnym.
Policjant który chce przystąpić do czynności kontroli osobistej ma obowiązek wyjaśnić dlaczego jego zdaniem zaistniała przesłanka uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Przekroczenie uprawnień przez policjanta w tym zakresie może stanowić przesłankę złożenia zażalenia do prokuratora na podstawie art. 15 ust. 7 Ustawy o Policji lub wystąpienia z powództwem cywilnym w związku z naruszeniem dóbr osobistych. Osoba która ma zostać poddana kontroli osobistej, może żądać obecności przy tej czynności osoby trzeciej wskazanej przez siebie.
Ustawa o Policji
art. 15 ust. 7. Na sposób prowadzenia czynności, o których mowa w ust. 1, przysługuje zażalenie do miejscowo właściwego prokuratora
Protokół z kontroli osobistej
Warto pamiętać, iż istnieje możliwość zażądania przez osobę kontrolowaną sporządzenia protokołu z przeprowadzonej kontroli. Policjant nie sporządza protokołu z urzędu. Zrobi to wyłącznie na żądanie osoby kontrolowanej. Rzecz jasna, niezależnie od powyższego, policjant ma obowiązek udokumentować kontrolę osobistą w notatniku służbowym
Zasady legitymowania
Legitymowanie jest czynnością administracyjno – porządkową służącą potwierdzeniu tożsamości osoby. Policjant chcąc wylegitymować daną osobę obowiązany jest okazać legitymację służbową w taki sposób, aby zainteresowany miał możliwość odczytać i zanotować numer i organ, który wydał legitymację, oraz nazwisko policjanta, przyczynę podjęcia czynności – a na żądanie podstawę prawną jej podjęcia.
Ustalać tożsamość danej osoby policjant może na podstawie dowodu osobistego lub innego dokumentu z fotografią i oznaczeniem. Potwierdzenia tożsamości może dokonać także osoba trzecia, o ile ona sama posiada dokument tożsamości.
Ustawa o policji nie wskazuje wyraźnie, kiedy może dojść do czynności wylegitymowania. Powodem może być choćby sytuacja, w której ktoś był świadkiem jakiegoś zdarzenia. Stąd nie jest konieczne podanie przez policjanta przyczyny związanej z podejrzeniem popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Warto dodać, że odmówienie podania swoich danych stanowi wykroczenie i może spowodować zatrzymanie legitymowanego.
Stosowanie wskazanych środków ingerencji w prywatność jednostek wydaje się wręcz nieodzowne dla zwalczania wypadków naruszenia prawa i zapobiegania im, nie wyłączając przestępczości zorganizowanej, międzynarodowej i szczególnie niebezpiecznych w dobie globalizacji aktów terrorystycznych.